Apabila membicarakan satu ribu satu masalah yang menimpa umat manusia pada hari ini, pelbagai pihak berminat untuk berpartisipasi sambil membawa hujah masing-masing. Ada yang berhujah menerusi seminar, simposium, forum dan tidak kurang juga yang menampilkan hujah mereka dengan berpolemik secara ilmiah. Pelbagai alasan dan sandaran yang dikemukakan oleh mereka dan seringkali berpihak kepada latar belakang sosial dan aspirasi perjuangan masing-masing. Para politikus akan menyalahkan lawannya manakala pemuka yang mewakili sesuatu kaum dan golongan pula akan menyalahkan kumpulan yang lain.

Dalam penulisan pada kali ini, saya ingin mengajak pembaca sekalian untuk melihat bagaimanakah sarjana-sarjana Islam sejak dahulu sehingga sekarang bertindak untuk mengatasi kekeruhan kolam kehidupan ini.

Dr. Majid Irsan Kaylani pernah menceritakan bahawa pernah terjadi satu krisis sosial dan politik yang cukup parah pada satu ketika. Menurut beliau, para sejarahwan mencatatkan bahawa sekitar akhir alaf pertama sehingga awal alaf kedua, pelbagai masalah telah timbul seperti fanatisme mazhab yang serius, kemiskinan, pemerintahan yang korup dan kesesatan ahli sufi. Akibatnya, sistem kehidupan di Sudan, Mesir dan beberapa negara Arab pada waktu itu cukup tempang dan merunsingkan.

Era al Ghazali

Beliau seterusnya menceritakan bahawa seorang alim dan pemikir Islam yang masyhur pada waktu itu iaitu Imam al Ghazali telah menganalisis, mendiagnosis dan seterusnya bertindak selaku reformis untuk menyelesaikan masalah tersebut. Didapati, beliau kembali kepada akar krisis dan berpendapat bahawa falsafah dan sistem pendidikan pada waktu itu mestilah dipugar. ‘Gusti pendidikan’ telah dirancakkan oleh beliau menerusi penulisan-penulisan yang dihasilkan seperti Tahafut al Falasifah (mengkritik ahli-ahli falsafah yang dipengaruhi unsur dari Yunani) dan Tibru Masbuq fi nasihatil muluk (kitab yang ditulis untuk menasihati pemerintah pada zamannya). Selain itu, beliau juga telah menubuhkan madrasah beliau sendiri sebagai mengimplementasikan falsafah dan pandangan beliau berkenaan sistem pendidikan.

Adapun Imam Abdul Qadir al jailani, zaman dan tempat beliau juga menghadapi krisis yang hampir serupa dengan apa yang dilalui Hujjatul Islam Imam al Ghazali. Lantas beliau menghadapinya dengan memberi perhatian kepada pemugaran sistem pendidikan. Sebagaimana al Ghazali, beliau juga telah mengkaderkan sebanyak mungkin anak murid untuk meneruskan siri reformasi demi melakukan transformasi metamorfosis dalam masyarakat pada waktu itu. Kemudian, muncul banyak ulama yang meneruskan misi besar kedua-dua Imam tersebut dan penubuhan madrasah yang menjunjung sistem pendidikan Islam pula berlaku seperti cendawan tumbuh selepas hujan.

Abad ke-20

Syeikh Muhammad Abduh yang telah disuntik pemikirannya oleh Jamaluddin al Afghani juga telah meneruskan aspirasi yang telah diperjuangkan para cerdik pandai dahulu kala. Sewaktu beliau bergiat aktif sebagai ‘khadam umat’, beliau telah mengkritik keras sistem pendidikan di Universiti al Azhar yang mana menurutnya telah memiskinkan daya pemikiran kreatif dan kritis pelajar. Konfrontasi hujah antara beliau dan ulama al Azhar sentiasa berlaku apabila membicarakan soal tersebut. Malahan, beliau sendiri telah menawarkan diri untuk membantu mengubah beberapa sistem yang diyakininya pincang di universiti terkenal tersebut.

Sementara itu, Badiuzzaman Said Nursi yang merupakan tokoh terkenal dari Turki juga tidak ketinggalan dalam membicarakan soal ini. Sebagai memanifestasikan agenda besarnya, beliau pernah menulis surat kepada pihak pemerintah pada zamannya untuk menubuhkan sebuah institusi pendidikan yang dinamakan Madrasah az Zahra’. Walaupun impiannya itu tidak menjadi realiti sewaktu beliau hidup, namun usaha penubuhan madrasah itu diteruskan oleh generasi selepasnya. Meskipun gagal menubuhkan Madrasah az Zahra’, tetapi ideanya tetap direalisasikan apabila sebuah universiti telah mengimplementasikan cita-citanya menerusi satu fakulti khas.

Tidak terkecuali di alam Melayu apabila beberapa tokoh kaum muda seperti Syed Syeikh al Hadi yang telah memandang serius isu pendidikan ini. Syed Syeikh al Hadi telah terpengaruh dengan idea-idea daripada Syeikh Muhammad Abduh dan mengembangkannya di alam Melayu. Beliau mengkritik sistem pondok yang berleluasa pada zaman tersebut dan beliau sendiri telah menubuhkan institusi pendidikannya sendiri yang dikenali sebagai Madrasah al Masyhoor.

Mutakhir ini, antara cendikiawan yang mahu perubahan secara besar-besaran terhadap sistem pendidikan Islam ialah Ismail Raji faruqi, Fazlur Rahman dan Seyyed Hossein Nasr. Manakala cendikiawan dari Malaysia pula ialah seperti Prof Dr Syed Naqib al Attas, Prof Wan Mohd Nor, Dr. Sidek Baba dan banyak lagi. Malah, pelbagai gesaan supaya merejuvenasi sistem yang telah tua dan nyanyuk ini dilakukan secara besar-besaran dari seluruh cerdik pandai, mahasiswa dan pelbagai lapisan sosial yang memahami kepentingan pendidikan sebagai akar kehidupan.

Abad ke-21